Γιος εύπορου εμπόρου, γεννήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου του 1473 στο Τορούν της Πολωνίας, και πέρασε μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής του στο Φρόμπορκ της Βάρμιας, όπου και πέθανε στις 24 Μαΐου 1543.
Ήταν μαθηματικός, οικονομολόγος, πολιτικός, διπλωμάτης, στρατιωτικός και αστονόμος.
Το τελευταίο, ήταν το... χόμπι του!
Το 1491 ο Κοπέρνικος εγγράφεται στο περίφημο Πανεπιστήμιο της Κρακοβίας, όπου σπουδάζει Ιατρική, Θεολογία, Μαθηματικά και Αστρονομία. Η τελευταία όμως, τον συναρπάζει. Πέντε χρόνια μετά, ταξιδεύει στην Ιταλία για να σπουδάσει Εκκλησιαστικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια.
Ο θείος του επίσκοπος Λουκά Βατζενρόντε, που είχε αναλάβει την ανατροφή του Νικόλαου και των αδερφών του από την ημέρα που πέθανε ο πατέρας τους (1483), ήθελε να τον δει επίσκοπο. Όμως στη Φερράρα, ο νεαρός Κοπέρνικος γνώρισε τον αστρονόμο Ντομένικο Νοβάρα ντα Φερράρα και γίνεται μαθητής και βοηθός του.
Το 1497 ο Νικόλαος διορίζεται από το θείο του ως ιερέας στον Καθεδρικό Ναό του Φρόμπορκ στην Πολωνία. Πριν όμως γυρίσει στην πατρίδα του, ο Κοπέρνικος πήγε στη Ρώμη, όπου παρατήρησε μία έκλειψη Σελήνης και έδωσε τις πρώτες του διαλέξεις πάνω σε διάφορα μαθηματικά και αστρονομικά ζητήματα.
Το 1503 παίρνει το διδακτορικό του στο Κανονικό Δίκαιο από το Πανεπιστήμιο της Φερράρα. Φαίνεται ότι τότε ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τις θεωρίες των αρχαίων περί κινήσεως της Γης, και απέκτησε τις πρώτες αμφιβολίες για το ότι η Γη ήταν ακίνητη στο κέντρο του Σύμπαντος.
Επιστρέφοντας στην Πολωνία, έγινε μέλος της κυβερνήσης της Βάρμιας, ενώ σαν γιατρός, είχε για πελάτες τους πλουσιότερους ανθρώπους της πρωτεύουσας. Όμως έχανε πολλές ώρες με το να εξετάζει δωρεάν τους φτωχούς. Και στον ελεύθερο χρόνο του, μελετούσε αστρονομία που ήταν η προτίμησή του.
1514 κυκλοφόρησε μεταξύ των φίλων του το Commentariolus («Μικρή Ερμηνευτική Πραγματεία»), εξασέλιδο χειρόγραφο κείμενο με τις ιδέες του για το Ηλιοκεντρικό Σύστημα που πρέπει να γράφτηκε μεταξύ 1507 και 1514.
Λίγο πριν το θάνατό του ο Κοπέρνικος εξέδωσε το βιβλίο του «De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI» («Έξι Βιβλία για τις Περιστροφές των Ουρανίων Σφαιρών»), το οποίο αποτέλεσε τη βάση για την εξέλιξη της σύγχρονης Αστρονομίας.
Υποστήριξε την ηλιοκεντρική θεωρία, την άποψη δηλαδή ότι η Γη και τα άλλα σώματα του Ηλιακού Συστήματος περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο, σε αντίθεση με την τότε επίσημη γεωκεντρική θεωρία, που ήθελε τη Γη ακίνητη και κέντρο του κόσμου.
Άνοιξε έτσι το δρόμο για τους αστρονόμους της επόμενης γενιάς, ειδικά τον Γιοχάνες Κέπλερ αλλά και την Επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα.
Το «De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI», το μεγαλύτερο έργο του Κοπέρνικου, παραδόθηκε στα χέρια του λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή. Σύμφωνα με το θρύλο, ένας ιππότης έτρεξε πάνω σε γρήγορο άλογο και παρέδωσε το πρώτο τυπωμένο αντίτυπο του βιβλίου στα χέρια του Κοπέρνικου λίγες ώρες πριν πεθάνει, στις 24 Μαΐου 1543.
Ο Κοπέρνικος τάφηκε στον Καθεδρικό Ναό του Φρόμπορκ. Αρκετοί είχαν ερευνήσει μάταια για τη σωρό του, όταν στις 3 Νοεμβρίου 2005 ανακοινώθηκε πως λίγους μήνες πριν (τον Αύγουστο) είχε ανακαλυφθεί το κρανίο του. Το επιβεβαίωσαν και οι γενετικές έρευνες.
Στις 22 Μαΐου 2010, πέντε ολόκληρους αιώνες μετά το θάνατό του, ο Κοπέρνικος κηδεύτηκε με τιμές ήρωα στον καθεδρικό ναό του Φρόμπορκ στην Πολωνία.
